Konflikt zbrojny na Ukrainie, który rozpoczął się w 2014, a eskalował w 2022 roku, spowodował jedną z największych fal migracji w Europie od czasu II wojny światowej. Miliony Ukraińców zmuszonych było opuścić swoje domy i szukać bezpieczeństwa w innych krajach. W obliczu kryzysu polskie władze oraz organizacje pozarządowe podejmują działania w celu zapewnienia im wsparcia – także finansowego. Istnieje szereg programów i inicjatyw, które oferują pomoc w zakresie świadczeń pieniężnych, mieszkaniowych czy artykułów pierwszej potrzeby.
W tym tekście przedstawimy punkty, w których uchodźcy z Ukrainy znajdujący się w Polsce mogą otrzymać pomoc finansową i rzeczową.
Pomoc gwarantowana ustawowo i przez instytucje publiczne
Jeśli jesteś obywatelem Ukrainy i legalnie przebywasz w Polsce od 24 lutego 2022 r. (również dotyczy to twojego małżonka, niezależnie od obywatelstwa), masz prawo do otrzymywania świadczeń socjalnych. Do nich należą: świadczenia rodzinne, wychowawcze, pomoc społeczna (takie jak zasiłki czy pomoc interwencyjna), Dobry Start, rodzinny kapitał opiekuńczy oraz dofinansowanie obniżające opłaty za pobyt dziecka w żłobku. Warunki i zasady przyznawania są takie same jak dla obywateli polskich, z wyjątkiem określonych przez „specustawę”.
Warto przeczytać: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej opublikowało i aktualizuje obszerny Poradnik dotyczący sytuacji obywateli Ukrainy na terytorium Polski w aktualnym stanie prawnym (5 czerwca 2023 r.).
Dostępne programy socjalne
Wyżej wymienione świadczenia finansowe realizowane są przez Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej (MOPS/GOPS). Konkretny zakres i rodzaj pomocy mogą się różnić w zależności oraz indywidualnej sytuacji, a czasem również od decyzji i polityki poszczególnych ośrodków. Aby dowiedzieć się, jakie zapomogi i w jakim zakresie przysługują tobie, zgłoś się do ośrodka pomocy społecznej właściwego dla twojego aktualnego miejsca pobytu.
Poniżej kilka najpopularniejszych programów socjalnych:
- Rodzina 500+ – comiesięczną zapomogę 500 zł na każe dziecko mogą otrzymać będący rodzicami obywatele Ukrainy i ich małżonkowie, którzy legalnie przebywają w Polsce. Dziecko musi być obywatelem Ukrainy, mieć poniżej 18 lat i przybyć do Polski po 24 lutego. Jeśli czasowo sprawujesz opiekę nad dzieckiem, które urodziło się w Polsce, lub jeśli jako mama jesteś obywatelką Ukrainy, również możesz się ubiegać o 500+. Pieniądze będą wypłacane przez cały okres pobytu dziecka w Polsce.
- Dodatek mieszkaniowy – osoba wnioskująca musi udowodnić swoje dochody z 3 miesięcy przed złożeniem wniosku. Aktualne kryterium dochodowe wynosi 1698,76 zł dla gospodarstw wieloosobowych oraz 2265,01 zł dla jednoosobowych. Do wniosku należy też załączyć rachunki (za czynsz i media). Decyzję wydaje urząd gminy, miasta lub dzielnicy właściwy dla miejsca zamieszkania.
- Rodzinny Kapitał Opiekuńczy (RKO) – to program przeznaczony dla małych dzieci w wieku od 1 do 3 lat. Dopłaty miesięczne wahają się od 500 do 1000 zł. Ważne jest, aby pamiętać, że nie można jednocześnie korzystać z programów 400 Plus i RKO. Wnioskować można po ukończeniu przez dziecko 9 miesięcy.
- 400 Plus – oferuje pomoc finansową do 400 zł rodzicom dzieci przebywających w żłobku. Kwota wsparcia obejmuje koszty związane z placówką, z wyjątkiem wyżywienia. Jeśli miesięczne wydatki są niższe niż 400 zł, można otrzymać dofinansowanie w wysokości odpowiadającej rzeczywistym kosztom. Dzięki temu wsparciu można pokryć koszty żłobka, klubu dziecięcego, opiekuna dziennej pracującego w instytucji lub prywatnego przedsiębiorcy zajmującego się opieką dziennej.
Kompleksowe omówienie różnych rodzajów świadczeń pieniężnych, w tym zapomóg z tytułu narodzin dziecka, zasiłków pielęgnacyjnych (dla osób niepełnosprawnych, dzieci oraz osób starszych) i świadczeń pielęgnacyjnych (dla rodziców lub opiekunów niepełnosprawnych dzieci) zawiera broszura Świadczenia dla obywateli i obywatelek Ukrainy przybyłych do Polski po 24 lutego 2022 r. stworzona przez Stowarzyszenie Interwencji Prawnej. Broszura dostępna jest po polsku i ukraińsku.
Świadczenia ustawowe dla Ukraińców i Ukrainek w Polsce
Wyżej wymieniona „specustawa”, czyli ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy, wyróżnia także kilka świadczeń oferowanych obywatelom Ukrainy dodatkowo:
- jednorazowe wsparcie 300 zł – decyzję o przyznaniu podejmuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z zależności od miejsca pobytu ubiegającej się o świadczenie osoby. W praktyce jednak najczęściej organy te przekazują obowiązek przyjmowania wniosków do MOPS-ów lub GOPS-ów. Przykładowy wniosek znajdziesz pod tym linkiem;
- świadczenia dla studentów – ukraińscy studenci, którzy kontynuują naukę w Polsce, mogą ubiegać się o kredyt studencki. To specjalna niskooprocentowana pożyczka wypłacana w comiesięcznych ratach. Spłata rozpoczyna się nie wcześniej niż dwa lata po uzyskaniu dyplomu. Studenci z bardzo dobrymi wynikami mogą liczyć na częściowe umorzenie długu. O warunkach przyznawania przeczytasz tutaj.
Wsparcie oferowane przez uczelnie wyższe
Dodatkowo większość uniwersytetów wprowadziła programy pomocowe, w ramach których studenci ukraińscy mogą ubiegać się o całościowe lub częściowe zwolnienie z czesnego, kosztów studiów niestacjonarnych czy opłaty za akademik. Studenci mogą ponadto dostać o zapomogi i stypendia. Zapomoga przyznawana jest jednorazowo, natomiast stypendia socjalne udzielne są na okres roku lub semestru z możliwością przedłużenia. Szczegółowe warunki określa rektor danej uczelni.
Warto zobaczyć: Uniwersytet Warszawski dla Ukrainy
Sieć Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem
Ważnym źródłem pomocy finansowej dla obywateli z Ukrainy, którzy mają numer PESEL, jest Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej. Uchodźcy mogą ubiegać się o odszkodowania za poniesione szkody oraz wsparcie w przypadku trudności finansowych wynikających z ich sytuacji migracyjnej. Istnieje również możliwość uzyskania pomocy związanej z kosztami zakwaterowania, leczenia, edukacji czy opieki medycznej.
W ramach Sieci Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem na terenie całego kraju funkcjonuje 305 punktów świadczenia pomocy, także materialnej. Aby znaleźć znajdujący się najbliżej Twojego miejsca zamieszkania, użyj wyszukiwarki. Warto jednak zauważyć, że w celu ubiegania się o wsparcie z tego funduszu wymagane jest spełnienie określonych kryteriów i dokumentacja poniesionych szkód.
Pomoc finansowa od międzynarodowych organizacji humanitarnych
Wsparcie finansowe, które ma na celu ułatwienie adaptacji i stabilizacji w nowym środowisku, oferują także organizacje humanitarne. Przez programy, dotacje i wypłaty środków sektor NGO dąży do zapewnienia uchodźcom nie tylko doraźnej pomocy, ale również perspektyw na lepszą przyszłość.
Wypłata gotówkowa od UNHCR
Program Ukierunkowanej Pomocy dla Osób Znajdujących się w Najtrudniejszej Sytuacji to inicjatywa UNHCR. Organizacja oferuje trzymiesięczne wsparcie finansowe dla osób, które uciekły z Ukrainy, oraz ich rodzin. UNHCR nie przyjmuje już indywidualnych wniosków, ale nadal można skorzystać z programu, zgłaszając się poprzez współpracującą organizację.
Informacje na temat programu można uzyskać, kontaktując się z linią doradczą UNHCR pod numerem 800 012 948 (poniedziałek–piątek, 8:30–16:30) lub pisząc na [email protected].
Każda sytuacja jest oceniana indywidualnie. Ostateczną decyzję o przyznaniu wypłaty podejmuje UNHCR na podstawie rozmowy kwalifikacyjnej. Konieczne jest jednak spełnienie minimalnych kryteriów:
- przyjazd do Polski po 24 lutego 2022 roku, po wcześniejszych mieszkaniu w Ukrainie;
- poważne potrzeby (np. jesteś osobą starszą, wyłącznym opiekunem dziecka, dzieckiem bez opieki, kobietą w ciąży, osobą z niepełnosprawnością lub z problemami zdrowotnymi itp.);
- trudna sytuacja ekonomiczna (np. brak stałego dochodu, brak polskiego zasiłku);
- niekorzystanie wcześniej z programu finansowego żadnej organizacji w Polsce (poza otrzymaniem 300 zł od rządu polskiego).
Od 1 lipca 2023 roku kwota wypłat zostanie zwiększona w zależności od inflacji w Polsce i będzie taka sama dla każdego członka rodziny (wcześniej było to 700 zł na jednego członka rodziny i 600 zł na pozostałych).
Nie ma możliwości samodzielnego zgłoszenia lub aplikacji do tego programu. Rodziny i osoby w potrzebie będą identyfikowane za pośrednictwem różnych kanałów, np. poprzez organizacje partnerskie i władze lokalne.
Czerwony Krzyż
Ważnym źródłem wsparcia finansowego dla uchodźców jest Polski Czerwony Krzyż. Rodzaj wsparcia zależy od konkretnej placówki, dlatego warto śledzić działania tej znajdującej się najbliżej miejsca zamieszkania. Ostatni program pomocy finansowej oferowanej przez PCK zakończył się w maju 2023 roku, niemniej mogą pojawić się kolejne. Obecnie (stan na lipiec 2023) PCK oferuje szeroką pomoc rzeczową. Gdzie i jakie dokładnie wsparcie możesz uzyskać, dowiesz się na stronie Polskiego Czerwonego Krzyża.
Caritas
Pomoc rzeczową i socjalną oferuje także Caritas w Centrach Pomocy Migrantom i Uchodźcom w Polsce. Niemal w każdej placówce można otrzymać podstawowe produkty, jak środki czystości, obrania, żywność czy artykułu medyczne. Część oferuje także refundacje poniesionych kosztów (np. w Zamościu), finansowanie obiadów dzieci w szkołach i wycieczek szkolnych (Płock), wynajęcie mieszkania (Bydgoszcz). Pełna lista możliwych do uzyskania świadczeń oraz adresy i kontakty do placówek na stronie polskiego Caritasu.
Przeczytaj także: Publiczna opieka medyczna dla uchodźców z Ukrainy: na jaką bezpłatną pomoc możesz liczyć?
Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej
PCPM nie przyjmuje aktualnie nowych zgłoszeń do programu zapomóg finansowych dla ukraińskich uchodźców w Polsce. Do końca sierpnia 2023 rejestrować mogą się jedynie ci, którzy wniosek złożyli już wcześniej. Niemniej ze względu na ogromne zainteresowanie programem Fundacja komunikuje o działaniach na rzecz pozyskania nowych środków. Warto więc śledzić informacje, bo być może pojawi się kolejna pula.
Polska Akcja Humanitarna
W kwietniu 2023 r. Polska Akcja Humanitarna wznowiła program TERA. Celem tej inicjatywy jest wsparcie najbardziej potrzebujących przez okres trzech miesięcy. Wstępnej rejestracji można dokonać pod numerem +48 800 112 233. Pytania o projekt można kierować, dzwoniąc pod na infolinię PAH-u 800 105 555 lub wysyłając wiadomość na [email protected]. Szczegóły tutaj.
Pomoc lokalna oraz wsparcie grup szczególnych
Pomoc gotówkową dla wszystkich przebywających w Polsce obywateli Ukrainy oferują głównie placówki i programy rządowe, samorządowe czy organizacje ponadnarodowe. Sektor NGO w Polsce działa natomiast na szczeblu lokalnym, oferując niezbędne artykuły, dofinansowania czy bezpłatne mieszkania. Część stowarzyszeń skupia się na pomocy szczególnym grupom.
Pomoc dla grup szczególnych
Wśród inicjatyw kierowanych do konkretnych grup wymienić można:
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób z Niepełnosprawnościami (PFRON) – prowadzi projekty finansujące dla uchodźców z Ukrainy z niepełnosprawnościami, m.in. pomagając przy zakupie sprzętu. Szczegóły pod numerem +48 22 505 57 72.
- Fundacja Wygrajmy Siebie – pomaga finansowo ciężko chorym dzieciom i młodzieży. Formularz rejestracji tutaj.
- Noir United International NUI dla studentów z Afryki – oferuje pomoc finansową, żywnościową i mieszkaniową wysiedlonym studentom pochodzenia afrykańskiego mieszkającym w Polsce i w Ukrainie.
- Fundacja Onkologiczna Rakiety–organizuje kontynuację leczenia ukraińskim pacjentom onkologicznym na terenie Polski m.in. poprzez wsparcie finansowe i refundację kosztów.
- Okręgowe Ośrodki Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem – udzielają wsparcia finansowanego i materialnego pokrzywdzonym przestępstwem i osobom im najbliższym.
- Creators for Ukraine dla artystów – starać można się o indywidualną zapomogę dla twórców lub grant na realizację projektu kulturalno-oświatowego.
Przeszukaj Mapuj Pomoc, by znaleźć inne punkty świadczące wsparcie finansowe. Na mapie znajdziesz też niemal 300 inicjatyw, w ramach których możesz uzyskać pomoc rzeczową.
Lokalne wsparcie materialne dla ukraińskich uchodźców
Poniżej kilka inicjatyw regionalnych:
- Warto Razem dla Ukrainy w Poznaniu – oferuje pomoc rzeczową dla matek z dzieckiem, wielodzietnych rodzin, kobiet w ciąży, osób z niepełnosprawnościami, niezdolnych do pracy i emerytów. Kontakt i adresy magazynów pod tym linkiem.
- Fundacja Koper Pomaga z Łodzi – organizuje pomoc bytową.
- Fundacja New Story w woj. kujawsko-pomorskim –oferuje paczki żywnościowe i rzeczowe.
- Jesuit Refugee Service Poland w Warszawie – oferuje pomoc materialną, obok prawnej i psychologicznej. Kontaktować z JRS można się np. za pomocą Telegrama.
- „Dobro Czynić” Misja Charytatywna– pomaga w znalezieniu zakwaterowania w woj. mazowieckim.
- Punkt Pomocy „Żyj w Krakowie” Salam Lab – pomaga w znalezieniu bezpłatnego lokum.
- Fundacja UNITATEM na Podkarpaciu – oferuje zakwaterowanie i wyżywienie do 120 dni.
- Fundacja Pestka w Kielcach – oferuje pomoc w zakresie finansowego zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych swoich podopiecznych.
- Stowarzyszenie „Dla Ziemi” i Fundacja Biedronki – ponaglają w znalezieniu bezpłatnego tymczasowego lokum/noclegu; szczegóły tutaj.
Wyżej przedstawiliśmy tylko część regionalnych inicjatyw kierujących działania pomocowe dla uchodźców. Warto śledzić działania zaangażowanych lokalnych grup, by być na bieżąco z ich działaniami. Takie inicjatywy przedstawiamy codziennie na Instagramie Mapuj Pomoc. Śledź nas, by nie przegapić nowych programów pomocy finansowej!