W tym artykule dowiesz się, czym jest orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, jakich dokumentów potrzeba, aby je uzyskać, a także jak wygląda procedura przyznawania orzeczenia.
Czym jest polskie orzeczenie o niepełnosprawności?
Orzeczenie o niepełnosprawności to dokument formalnie potwierdzający, że jesteś osobą z niepełnosprawnością [1]. Według polskiego prawa niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych, która wynika z naruszenia sprawności organizmu [2]. Jak wskazuje Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, chodzi o niemożność bądź trudności w codziennej aktywności, szczególnie w pracy.
Co istotne, zagadnienie niepełnosprawności uwzględnia zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Wystąpienie tylko jednego z elementów, np. naruszenia sprawności organizmu (potocznie utożsamianego z chorobą), nie musi oznaczać niepełnosprawności. Jeżeli choroba nie wywołuje istotnych ograniczeń w funkcjonowaniu w społeczeństwie lub w pracy, nie będzie postawą do wydania orzeczenia o niepełnosprawności.
W stosunku do osób powyżej 16. roku życia wydaje się orzeczenie o niepełnosprawności w jednym z trzech stopni: lekkim, umiarkowanym, znacznym [3]:
- za osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności uznaje się osoby, których sprawność do wykonywania pracy jest istotnie obniżona. Stosuje się tu porównanie do zdolności ludzie o podobnych kwalifikacjach, którzy są w pełni sprawni fizycznie i psychicznie. Stopień lekki dotyczy też osób, których ograniczenia w funkcjonowaniu można zrekompensować odpowiednim sprzętem ortopedycznym lub innymi środkami;
- do grupy o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mogą zostać zaliczone osoby, które z powodu naruszonej sprawności są częściowo niezdolne do pracy. Dotyczy to tych, którzy mogą pracować, ale tylko w warunkach pracy chronionej. Do tej grupy zalicza się także ludzi, którzy wymagają tymczasowej albo częściowej pomocy w wypełnianiu ról społecznych;
- znaczny stopień niepełnosprawności określa osoby, które są niezdolne do pracy. Chodzi o grupę, która wymagaj stałej lub długotrwałej pomocy innych. Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności nie są w stanie samodzielnie wykonywać obowiązków.
Dzieci do 16. roku życia otrzymują orzeczenie o niepełnosprawności bez określania stopnia [4].
Ulgi i świadczenia dla osób z niepełnosprawnością
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności uprawnia do starania się o różne świadczenia, ulgi i uprawnienia. Są to m.in.:
- zatrudnienie w zakładzie aktywności zawodowej albo pracy chronionej,
- przywileje pracownicze, np. z prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, dłuższej przerwy w pracy lub krótszego czasu pracy,
- świadczenia opiekuńcze, dodatek mieszkaniowy, karta parkingowa,
- dofinansowanie do:
- sprzętu rehabilitacyjnego,
- przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych,
- likwidacji barier architektonicznych (np. montaż pochylni, usunięcie progów w budynku),
- likwidacji barier w komunikowaniu się (np. zakup komputera),
- likwidacji barier technicznych (np. zakup urządzenia, które umożliwia wjazd wózka inwalidzkiego z napędem elektrycznym do samochodu),
- działalności gospodarczej albo rolniczej,
- usługi:
- socjalne i opiekuńcze (jak pomoc przy robieniu zakupów i załatwianiu spraw urzędowych, sprzątanie, gotowanie),
- terapeutyczne,
- rehabilitacyjne, które są oferowane przez instytucje pomocy społecznej czy organizacje pozarządowe,
- pocztowe,
- ulgi:
- podatkowe (na przykład z odliczenia od dochodu wydatków na cele rehabilitacyjne),
- na przejazdy środkami transportu publicznego,
- w placówkach kulturalnych i sportowych [5].
Orzeczenie o niepełnosprawności dla osób z Ukrainy
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy wskazuje, że każdy obywatel tego kraju, który wjechał do Polski legalnie po 24 lutego i deklaruje zamiar pozostania w Polsce, ma prawo do opieki medycznej w takim samym zakresie jak Polacy. Opieka nie dotyczy jednak leczenia i rehabilitacji uzdrowiskowej [6].
Eksperci ze Stowarzyszenia Interwencji Prawnej wskazują, że Polska z Ukrainą nie mają umowy, która pozwalałaby na wzajemne uznawanie dokumentów potwierdzających niepełnosprawność [7]. Ze względu na brak jasnych regulacji orzeczenia dla osób z Ukrainy są wydawane na takich samych zasadach jak dla obywateli Polski.
Organem wydającym orzeczenia jest Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności. W przypadku mniejszych miejscowości odpowiedni jest Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Orzeczenie wydaje się na wniosek osoby zainteresowanej, a w przypadku dzieci na wniosek rodzica. Zanim przystąpisz do składania wniosku, musisz mieć numer PESEL. O tym, czym on jest i jak go uzyskać możesz dowiedzieć się tutaj.
Lista potrzebnych dokumentów
Wniosek do wypełnienia uzyskasz w odpowiednim dla twojego miejsca zamieszkania Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Warto też sprawdzić, czy dokument do pobrania nie znajduje się na stronie właściwego organu.
Złożenie wniosku jest bezpłatne. Wraz z wnioskiem będziesz potrzebować następujących dokumentów:
- zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia. Odpowiedni formularz otrzymasz w Zespole lub znajdziesz na jego stronie. Zaświadczenie powinien wypełnić lekarz, u którego się leczysz. Będzie ono ważne 30 dni;
- dokumenty, które potwierdzają twój stan zdrowia:
- dokumentację medyczną – np. karty informacyjne leczenia szpitalnego, dokumentację z przebiegu leczenia ambulatoryjnego, wyniki dodatkowych badań diagnostycznych, konsultacji specjalistycznych,
- inne dokumenty, które mogą mieć wpływ na ustalenie stopnia niepełnosprawności – jeśli takie masz (np. opinia psychologiczno-pedagogiczna);
- oświadczenia o miejscu stałego pobytu [8].
Ważne! Jeżeli twoja dokumentacja medyczna jest w języku innym niż polski, powinna ona zostać przetłumaczona przez tłumacza przysięgłego.
Po złożeniu wniosku wraz z wszystkimi dokumentami zostaniesz zaproszona na posiedzenie komisji. Komisja rozpatrzy twoją sprawę, zbada cię i porozmawia. Udział w jej posiedzeniu jest obowiązkowy, a wezwanie otrzymasz do miesiąca od złożenia dokumentów.
Decyzję w sprawie wydania orzeczenia otrzymasz listownie. Powinna zostać dostarczona w terminie do 14 dni od posiedzenia. Jeżeli nie zgodzisz się z decyzją powiatowego lub miejskiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności, przysługuje ci odwołanie do wojewódzkiego zespołu ds. niepełnosprawności. Składa się je przez powiatowy zespół [9]. Masz na to 14 dni kalendarzowych od otrzymania decyzji.
Pomoc dla obywateli z ukraińskimi dokumentami o niepełnosprawności
Jako osoba z niepełnosprawnością, która przybyła z Ukrainy po 24 lutego 2022, możesz uzyskać pewną pomoc z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
W zeszłym roku fundusz uruchomił program „Pomoc obywatelom Ukrainy z niepełnosprawnością” [10]. Skorzystać może z niego każda osoba z Ukrainy, która posiada dokument potwierdzający I lub II stopień niepełnosprawności wydany w ramach ukraińskiego systemu orzekania o niepełnosprawności. W przypadku braku takiego dokumentu wystarczy oświadczenie, że się go posiada. Szczegóły programu w języku ukraińskim dostępne są tutaj (znajdziesz je poniżej wersji polskiej).
W ramach programu PFRON udziela pomocy na sfinansowanie udziału własnego w zakupie lub naprawie wyrobów medycznych np.: protez, aparatów i ortez ortopedycznych, wózków inwalidzkich, lasek, pieluchomajtek, balkoników.
Wyroby medyczne są dofinansowane w różnym stopniu przez Narodowy Fundusz Zdrowia (może to być nawet w 100 proc.). Wysokość dofinansowania określana jest przez rozporządzenie ministra zdrowia. Dofinansowanie udzielane jest do limitu ceny na każdy rodzaj wyrobu, także określonego przez Ministerstwo Zdrowia.
Przeczytaj także: Jak działa NFZ? Publiczna opieka medyczna dla uchodźców z Ukrainy
To znaczy, że jeśli otrzymasz zlecenie np. na zakup ortezy z dofinansowaniem z NFZ na poziomie 90 proc. będziesz musiała dopłacić pozostałe 10 proc. ceny, ale możesz się ubiegać o refundację kwoty, którą wyłożysz z własnej kieszeni.
Aby otrzymać świadczenie, będziesz potrzebować dowodu zakupu, który wraz z wnioskiem można złożyć w powiatowym lub miejskim Centrum Pomocy Rodzinie w miejscowości, w której przebywasz. To Centra Pomocy Rodzinie dysponują funduszami programu PFRON i to one decydują o przyznaniu świadczenia.
W tym miejscu warto wspomnieć także o pomocy, która wejdzie w życie od 1 stycznia 2024 r. Ustawa o świadczeniu wspierającym została podpisana przez prezydenta w lipcu. Obecnie rząd przygotowuje rozporządzenia, które doprecyzują drogę ubiegania się o tę nową formę wsparcia.
Według ustawy wypłacanie świadczenia będzie uzależnione nie od orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, ale od poziomu potrzeby wsparcia. Do otrzymania pomocy uprawnione będą osoby z niepełnosprawnością, które ukończyły 18. rok życia.
Pomoc będzie przysługiwała każdej osobie z niepełnosprawnością, która uzyska ocenę ustalającą poziom potrzeby wsparcia na poziomie co najmniej 70 punktów w 100 stopniowej skali. W zależności od liczby punktów osoba z niepełnosprawnością będzie mogła otrzymać świadczenie w wysokości od 40 proc. do 220 proc. renty socjalnej. Obecnie renta socjalna wynosi 1 588,44 złotych i co roku jest waloryzowana.
Ustalanie poziomu potrzeby wsparcia będzie prowadzone przez specjalne zespoły w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej.
Organizacje dla osób z niepełnosprawnościami z Ukrainy
W Polsce działa wiele organizacji, które pomagają osobom z niepełnosprawnościami przybyłym z Ukrainy. Poniżej krótka lista inicjatyw, do których możesz zwrócić się po wsparcie:
Stowarzyszenie MUDITA – prowadzi infolinię dla osób z niepełnosprawnościami z Ukrainy i ich rodzin w Polsce. Uzyskasz tu pomoc informacyjną związaną z załatwianiem: spraw urzędowych, m.in. numeru PESEL, paszportu, a także orzeczenia o niepełnosprawności i innych formalności niezbędnych do uzyskania świadczeń. Pracownicy stowarzyszenia pomogą ci również w znalezieniu rehabilitacji, pomocy lekarskiej, opieki medycznej, pomocy psychologicznej, umawianiu wizyt lekarskich. Więcej informacji pod adresem [email protected] oraz numerem +48 539 866 471.
Przeczytaj także: Stowarzyszenie Mudita o wsparciu informacyjnym i asystenturze dla uchodźców z niepełnosprawnościami
Fundacja Życie Pełne Możliwości – działa w Krakowie. Pomaga uzyskać dofinansowanie do sprzętu rehabilitacyjnego, jakim są wózki inwalidzkie, łóżka rehabilitacyjne, pionizatory oraz podnośniki dla osób z niepełnosprawnościami. Fundacja może też pomóc w znalezieniu lekarza, który wystawi zaświadczenie potwierdzające potrzebę posiadania sprzętu rehabilitacyjnego. Więcej informacji pod numerem telefonu: +48 571 242 427.
Fundacja SMA – to organizacja specjalizująca się w wspieraniu osób z rdzeniowym zanikiem mięśni (SMA). Fundacja SMA pomaga osobom z Ukrainy zorganizować sprzęt medyczny i rehabilitacyjny oraz leczenie w Polsce. Stowarzyszenie uruchomiło linię pomocową pod numerem +48 22 120 1750. Kontaktować można się także mailowo: [email protected].
Skorzystaj również z bazy Mapuj Pomoc. Wystarczy, że wybierzesz konkretny region kraju (województwo lub miasto) oraz kategorię wsparcia. Dzięki mapie znajdziesz organizacje zapewniające porady prawne czy wsparcie osobom z niepełnosprawnościami, działające na terenie całej Polski i Ukrainy.