W grudniu ubiegłego roku wraz z dwunastoma organizacjami pozarządowymi podpisaliśmy list RIght to Protection Poland do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, w którym apelowaliśmy wspólnie o natychmiastowe działania rządu w kwestii ochrony i bezpieczeństwa prawnego dla uchodźców z Ukrainy. W odpowiedzi MSWiA z dnia 30.01.2024 r. R2P Poland uzyskało informację, że MSWiA skierowało do urzędów wojewódzkich rekomendacje z prośbą o ich przekazanie do stosowania organom gmin, w związku z wątpliwościami dotyczącymi:
- sposobu postępowania w przypadku ubiegania się przez osoby z Ukrainy o nadanie numeru PESEL ze statusem UKR lub
- ponownego nadania statusu UKR osobie z Ukrainy, która korzysta z ochrony czasowej na terenie innego, niż Polska państwa członkowskiego UE.
Z rekomendacji MSWiA płyną następujące wnioski:
- Posiadanie ochrony czasowej w innym państwie członkowskim UE nie może stanowić wyłącznej podstawy do odmowy nadania numeru PESEL ze statusem UKR, jak również ponownego nadania statusu UKR lub przywrócenia statusu UKR.
- Nie jest przy tym wymagane, aby osoba z Ukrainy, przed przybyciem do Polski zrezygnowała formalnie z ochrony czasowej udzielonej w innym państwie i przedstawiała na tę okoliczność zaświadczenie.
- Uprawnienia, które przysługiwały osobie z Ukrainy w innym państwie członkowskim UE, w którym osoba korzystała wcześniej z ochrony czasowej, zostają cofnięte.
- Złożenie przez osobę z Ukrainy w dowolnym organie gminy wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem UKR lub przywrócenie w rejestrze PESEL statusu UKR spowoduje przekazanie tej informacji do rejestru obywateli Ukrainy, prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej (zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy specjalnej), celem aktualizacji danych.
- Informacja o rozpoczęciu korzystania z ochrony czasowej w Polsce zostanie także przekazana z ww. rejestru do unijnej platformy TPP, co skutkować będzie zawiadomieniem innych państw członkowskich UE o przejęciu przez Polskę odpowiedzialności za udzielenie danej osobie ochrony czasowej.
- O tym, w którym państwie obywatel Ukrainy korzysta z ochrony czasowej, decyduje data dokonania rejestracji jako osoby korzystającej z ochrony czasowej w danym kraju. Jeżeli data pierwotnej lub ponownej rejestracji w Polsce, tj. data nadania numeru PESEL ze statusem UKR, ponownego nadania statusu UKR lub przywrócenia w rejestrze PESEL statusu UKR jest późniejsza niż data rejestracji tej osoby jako osoby korzystającej z ochrony czasowej w innym państwie członkowskim UE, należy przyjąć, że osoba ta korzysta z ochrony czasowej w Polsce.
- Data zmiany przy nadaniu w rejestrze PESEL statusu UKR wskazuje od kiedy osoba objęta jest (po raz pierwszy lub kolejny) ochroną czasową w Polsce.
- W celu prawidłowego odzwierciedlenia okresu, w którym cudzoziemiec korzysta z ochrony czasowej w Polsce, przy ponownej rejestracji statusu UKR (ponowne nadanie statusu UKR lub przywrócenie statusu UKR) w rejestrze PESEL, jako datę zmiany należy obligatoryjnie wskazać datę ponownego nadania statusu UKR.
- Odrębną kwestią pozostaje automatyczna zmiana statusu UKR na NUE w stosunku do osób z Ukrainy, którzy na dzień 28 stycznia 2023 r. byli zarejestrowani jako osoba korzystająca z ochrony czasowej w innym państwie członkowskim UE, pomimo że nie powinni oni utracić statusu UKR, z uwagi na późniejsze uzyskanie ochrony czasowej w Polsce.
W przypadku prowadzenia przez organ gminy postępowania wyjaśniającego np. w związku z zapytaniem skierowanym przez świadczeniodawcę wskazanego w ustawie specjalnej i ujawnieniem powyższej okoliczności, należy doprowadzić do odzwierciedlenia w rejestrze PESEL ciągłości posiadanego statusu UKR. Korzystając z trybu rejestracji zmiany danych, konieczne jest zatem wskazanie jako datę zmiany – daty utraty statusu UKR, tj. 28 stycznia 2023 r. Data taka musi zostać bezwzględnie uzupełniona.
Dane te zostaną następnie zweryfikowane przez Komendę Główną Straży Granicznej i w przypadku potwierdzenia, że datą zmiany jest 28 stycznia 2023 r. i jest ona jednocześnie późniejsza niż data rejestracji w innym państwie członkowskim UE, wtedy dokonane zostanie automatyczne przywrócenie uprawnień w rejestrze.
Za rozwiązanie uznać należy następujące kwestie:
- Określono procedurę przywracania statusu UKR z prawidłową datą;
- W przypadku błędnego pozbawienia osoby z Ukrainy faktycznie przebywającej na terytorium Polski statutu UKR, osoba ta ma obecnie możliwość złożenia wniosku o przywrócenie, a nie ponowne nadanie tego statusu.
Doceniając działania podjęte przez MSWiA na poziomie systemowym oraz w zakresie indywidualnych spraw, należy uznać, że otrzymana 30.01.2024 r. nie jest w pełni satysfakcjonująca i nie rozwiązuje w pełni poruszonych w piśmie z dnia 5.12.2023 r. problemów. W dalszym ciągu rozważyć można dalsze działania rzecznicze w następującym zakresie:
- Brak pisemnej decyzji dla osób, które pozbawiono PESEL UKR;
- Brak na poziomie krajowym centralnej bazy danych, w której można byłoby zweryfikować aktualny status pobytu osób z Ukrainy oraz braku przepływu informacji pomiędzy bazami danych w poszczególnych miastach na terenie kraju.