Przemoc domowa to trudny i poważny problem społeczny. Jednocześnie to osobisty dramat rozgrywający się w codziennym życiu wielu osób – także osób uchodźczych. Jak podkreślają psycholodzy, najważniejsze to zacząć mówić o własnych trudnościach i wyciągnąć rękę po pomoc. W Polsce działa wiele organizacji, które wspierają osoby dotknięte przemocą. Wsparcie oferuje także państwo. Aby zapewnić odpowiednią ochronę pokrzywdzonym lub zagrożonym przemocą, wprowadzono tzw. Niebieską Kartę. To specjalne narzędzie, które ma służyć monitorowaniu sytuacji i systemowej pomocy osobie pokrzywdzonej oraz jej bliskim.
Przemoc w rodzinie – definicja i formy
Przemoc w rodzinie jest jednym z najbardziej złożonych i wieloaspektowych problemów. Odnosi się do świadomych działań bądź zaniechań, które naruszają prawa czy dobra osobiste osób z najbliższego otoczenia. Takie działania mogą wpływać na fizyczne, emocjonalne i psychiczne samopoczucie ofiar, lub skutecznie utrudniać im codzienne funkcjonowanie.
Definicja przemocy domowej jest szeroka. Zaliczyć można do niej świadome działania lub zaniechania naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny lub innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących. Wyróżnić możemy m.in. następujące jej formy:
- przemoc fizyczna – wszelkie formy fizycznego krzywdzenia, takie jak uderzanie, kopanie, szarpanie czy próby duszenia lub krępowania ciała;
- przemoc psychiczna – obejmuje równe formy manipulacji, poniżania, krzyku, zastraszania czy izolacji. Próby wmówienia komuś, że „to jego wina”, „zasłużył” czy że nic nie znaczy to także znamiona przemocy. Chociaż nie pozostawia ona widocznych śladów na ciele, jej skutki dla psychiki ofiary mogą być bardzo poważne;
- przemoc seksualna – sytuacje, w których ofiara jest zmuszana do kontaktów seksualnych wbrew własnej woli. Dotyczy to nie tylko gwałtu, ale także każdego naruszenia intymności,
- przemoc ekonomiczna – polega na kontrolowaniu dostępu ofiary do środków finansowych, pozbawianiu jej możliwości zarabiania lub manipulowaniu jej finansami;
- inne formy przemocy – obejmują one takie działania jak demolowanie mieszkania, celowe zaniedbywanie osoby potrzebującej opieki (np. osoby starszej czy osoby z niepełnosprawnością) czy kierowanie pod adresem ofiary gróźb.
Ofiarą przemocy w rodzinie mogą być współmałżonkowie, partnerzy w związkach nieformalnych, dzieci, członkowie rodziny, osoby starsze oraz osoby z niepełnosprawnością.
Czym jest Niebieska Karta?
Niebieska Karta to zbiór działań podejmowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, policji, oświaty i ochrony zdrowia w sytuacjach podejrzeń przemocy w rodzinie. W Polsce działa od 2011 roku. Celem Niebieskiej Karty jest zapewnienie ochrony osobom dotkniętym przemocą oraz działania wobec osób stosujących przemoc.
Każdy, kto podejrzewa, że w danej rodzinie dochodzi do przemocy, powinien zgłosić ten fakt policji. Można to zrobić także anonimowo. Na komisariat, do ośrodka pomocy społecznej, placówki opieki medycznej czy komisji przeciwdziałającej alkoholizmowi może zgłosić się także sama ofiara lub jej bliscy. Wówczas służby zobowiązane są do wystawienia Niebieskiej Karty.
Pamiętaj! Niebieską Kartę wystawia się niezwłocznie po otrzymaniu zgłoszenia. Dopiero po wszczęciu procedury służby weryfikują sytuację. Jeśli ofiara jest w niebezpieczeństwie, policjanci mogą niezwłocznie kazać jej opuścić mieszkanie.
Jak zakłada się Niebieską Kartę?
Niebieskiej Karty nie zakłada zatem sama osoba pokrzywdzona, a odpowiedni funkcjonariusze. Najczęściej jest to policjant. Procedura wygląda następująco:
- Najpierw policjant, pracownik pomocy społecznej lub lekarz wszczynają procedurę. W tym celu wypełniają specjalny formularz NK-A. Dokumentują zgłoszoną sytuację i informacje o działaniach podjętych na miejscu.
- Funkcjonariusze przekazują pokrzywdzonej osobie Kartę B. To dokument zawieramy definicję przemocy, praw człowieka oraz informacje o miejscach, gdzie można uzyskać pomoc. Formularza B nie przekazuje się osobie podejrzanej o stosowanie przemocy w rodzinie.
- Kolejnym krokiem jest przekazanie formularza NK-A zespołowi interdyscyplinarnemu, który analizuje sytuację rodzinną i wypełnia formularz NK-C. Grupa Robocza skupia osoby z różnych profesji, które są potrzebne w danej sytuacji. W jej skład mogą wchodzić między innymi: policjant, specjalista ds. pomocy społecznej, psycholog szkolny, osoba z organizacji pomagającej ofiarom, członek Komisji ds. Problemów Alkoholowych, kurator sądowy czy opiekun ze świetlicy środowiskowej. Ta grupa przegląda dostępne materiały i kontaktuje się z ofiarą przemocy, aby omówić możliwości pomocy. Karta C jest potem śledzona i dostosowywana do sytuacji i potrzeb poszkodowanego.
- Osoba, która stosuje przemoc, również zapraszana jest na indywidualne rozmowy z grupą roboczą. Podczas tego spotkania grupa wypełnia kartę NK-D. Celem spotkania jest przedstawienie prawnych i psychicznych skutków używania przemocy oraz wskazanie sposobów na zmianę postępowania.
Do pobrania: Na stronie Niebieskiej Linii znajdziesz formularze B Niebieskiej Karty w językach ukraińskim i rosyjskim.
Osoba doznająca przemocy jest stale informowana o postępach w rozwoju procedury. Ma wpływ na to, co dzieje się w jej sprawie i jakie działania zostaną podjęte.
Jakie informacje zawiera Niebieska Karta?
Ewentualne zakończenie procedury Niebieskiej Karty następuje tylko w przypadku ustania przemocy w rodzinie lub gdy nie ma zasadności podejmowania dalszych działań. Jeśli osoba nadal doświadcza przemocy, powinna ponownie powiadomić policję lub prokuraturę. Zostanie skierowana także do podmiotów i organizacji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie.
Formularz NK-A wypełniany przez funkcjonariusza zawiera następujące informacje:
- miejsce i data ujawnienia przemocy,
- dane świadka (o ile wyrazi na to zgodę),
- dane personalne ofiary przemocy,
- danych personalne osoby podejrzanej o stosowanie przemocy,
- informacje o rodzaju i skali stosowanej przemocy,
- danych dzieci będących świadkami przemocy,
- informacje o wcześniejszych interwencjach i podejrzeniach,
- opis zdarzenia,
- zalecenia co do dalszego postępowania.
Po wypełnieniu karty, zespół interdyscyplinarny, składający się z różnych specjalistów (pracowników socjalnych, psychologów, prawników), podejmuje decyzję o dalszych krokach, takich jak odizolowanie ofiary od agresora czy podjęcie działań prawnych wobec sprawcy.
Jeśli ofiarami przemocy pada więcej niż jedna osoba, np. rodzic i dzieci, lub kilkoro dzieci, Niebieską Kartę wypełnia się osobno dla każdego pokrzywdzonego.
Niebieska Karta to nie jedyne wyjście. Gdzie zgłosić się po pomoc?
Procedura Niebieskiej Karty to rozwiązanie systemowe, jednak nie jedyne i nie konieczne. Osoba, która doświadczyła przemocy, może szukać wsparcia także na własną rękę.
Porady i pomoc świadczy szereg organizacji. Często to właśnie podczas konsultacji w bezpiecznym środowisku fundacji, stowarzyszenia czy centrum podejmowana jest decyzja o zgłoszeniu sprawy odpowiednim organom. Udzielamy pomocy wszystkim migrantkom, które zgłoszą się do nas z problemem przemocy rodzinnej. Nie zakładamy jednak Niebieskich Kart. Decyzja, czy zgłosić taką procedurę, zawsze należy do kobiety – mówi ekspertka z działającego w Warszawie Centrum Wsparcia Kobiet.
Kontakty do organizacji działających na poziomie lokalnym w poszczególnych województwach oraz ogólnopolskie infolinie znajdziesz w artykule Lista organizacji pomocowych dla ofiar przemocy w Polsce w Mapuj Pomoc.
Konsultacje dotyczące procedury NK można odbyć także, dzwoniąc na Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Stowarzyszenie „Niebieska Linia” oferuje całodobową pomoc nie tylko osobom doznającym przemocy, ale również świadkom oraz wszystkim, którzy poszukują informacji na sposobów przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Jak można skontaktować się z Niebieską Linią? Dostępnych jest kilka sposobów oraz form pomocy:
- telefon: 800 120 002 (czynny całą dobę); dyżur w języku angielskim – poniedziałki w godzinach 18–22; dyżur w języku rosyjskim – wtorki w godzinach 18–22; dyżur prawny – środy w godzinach 18–22,
- telefon: 22 666 28 50 – dyżury prawników (poniedziałki i wtorki w godzinach 17-21),
- e-mail: [email protected]
- SKYPE: dyżur w języku migowym – pogotowie.niebieska.linia (poniedziałki w godzinach 13–15).
W szczególnych przypadkach Stowarzyszenie „Niebieska Linia” podejmuje działania interwencyjne polegające na skontaktowaniu się z lokalnymi służbami z prośbą o podjęcie konkretnych działań i interwencję.
Kontaktować można się również Linią Pomocy Pokrzywdzonym pod numerem +48 222 309 900. Infolinia jest dostępna całodobowo, w tym w języku angielskim, rosyjskim i ukraińskim.
Jeśli doświadczasz przemocy, pamiętaj: nie jesteś sam! Nie jesteś sama! Otwarcie na szczerą rozmowę z bliską osobą bądź specjalistą na infolinii czasem okazuje się najważniejszym krokiem ku wyjściu z kryzysowej sytuacji. Jeśli to zawodzi lub nie masz możliwości uzyskania pomocy od przyjaciół i bliskich, szukaj wsparcia w lokalnych instytucjach i organizacjach lub zadzwoń na ogólnopolskie infolinie. Nawet jeśli nie uda ci się od razu otrzymać bezpośredniej pomocy, specjalista naprowadzi cię na odpowiednie kroki.
Źródła:
Niebieska karta: Co to jest, jak ją założyć. Jak wygląda procedura, „Dziennik Gazeta Prawna” [dostęp: 1.08.2023].
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Jak najlepiej zgłosić przemoc domową wobec ukraińskiej mamy dwójki dzieci przez Polską kobietę która zabrała ich pod swój dach? [dostęp: 1.08.2023].
Niebieska Linia, Rozporządzenie w sprawie procedury „Niebieskiej Karty” – komentarz [dostęp: 9.08.2023].
Przemoc? Nie czekaj! Co warto wiedzieć o procedurze Niebieskiej Karty, opr. merytoryczne: Renata Durda, Pogotowie „Niebieska Linia” Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 2005.