Ubóstwo menstruacyjne jako pomijany aspekt migracji. Badanie dostępu do opieki zdrowotnej oraz produktów menstruacyjnych wśród uchodźczyń i migrantek w Polsce

Jako Fundacja Różowa Skrzyneczka, czyli organizacja pozarządowa walcząca z ubóstwem i wykluczeniem menstruacyjnym oraz zaangażowana w pomoc osobom opuszczającym Ukrainę po lutym 2022 roku, postanowiłyśmy zbadać potrzeby uchodźczyń i migrantek w zakresie dostępu do środków higieny menstruacyjnej oraz zdrowia ginekologicznego. 

Potrzeba zdobycia wiedzy na temat warunków życia uchodźczyń płynęła z wielu różnych źródeł. Przede wszystkim odnotowałyśmy lukę w takich badaniach w Polsce, a co również bardzo ważne, w naszej działalności codziennie dowiadywałyśmy się o problemach i barierach, na jakie napotykają osoby uchodźcze. Stwierdziłyśmy, że potrzeba zebrania tych głosów w badaniu jest ogromna, dlatego zdecydowałyśmy się działać. 

Badania wśród organizacji, uchodźczyń i migrantek

Do przeprowadzenia badania oraz opieki merytorycznej nad projektem zaprosiłyśmy dr socjologii Izę Desperak, z którą miałyśmy już okazję współpracować podczas projektu dotyczącego sytuacji osób menstruujących w Polsce.

Miesiączka w lesie, bez dostępu do wody i podpasek, w ciągłej drodze czy pierwszy okres w ośrodku zakwaterowania zbiorowego, gdzie w toalecie są tylko sedes i umywalka – doświadczenia migrantek i uchodźczyń związane z menstruacją rzadko oglądają światło dziennie (Olha z Charkowa).

Nasze badania odbyły się w sierpniu 2023 r., na dwóch poziomach: ekspertek/praktyczek w danej dziedzinie (czyli osób pracujących w przestrzeniach działających na rzecz wsparcia osób uchodźczych) oraz osobistych doświadczeń uchodźczyń i migrantek. Badania opierały się o dwa kwestionariusze. Pierwszy, internetowy, był skierowany do organizacji pozarządowych zajmujących się uchodźczyniami i migrantkami, jako ekspertek/praktyczek w zakresie potrzeb w tej dziedzinie. Drugie badanie oparte na kwestionariuszu zostało przeprowadzone w dwóch wersjach, internetowej i bezpośredniej (drukowanej), oba zostały skierowane do uchodźczyń i migrantek, z pytaniami o ich własne doświadczenia. 

Ostateczne wyniki oparłyśmy na ilościowej i jakościowej analizie 21 kwestionariuszy eksperckich wypełnionych przez organizacje pozarządowe oraz 297 kwestionariuszy wypełnionych przez migrantki. Chociaż większość respondentek reprezentowała ukraińskie uchodźczynie, otrzymałyśmy również odpowiedzi od kobiet z innych krajów (takich jak Białoruś czy Afganistan). Wiek respondentek był mocno zróżnicowany (od 15 do 79 lat).

Wyniki badań

Wyniki pokazały nam, że sytuacja uchodźczyń poważnie zwiększa ryzyko ubóstwa menstruacyjnego, a dostęp do zdrowia kobiet jest mocno ograniczony z powodu różnych czynników, które są ignorowane przez państwowy system opieki zdrowotnej i politykę migracyjną. Poniżej rozwiniemy niektóre z istotnych kwestii wynikających z badań:

Wśród rekomendacji, jakie zebrałyśmy od ekspertek, były zarówno te dotyczące dostępu do usług medycznych (w zakresie ginekologii), jak i te o przeciwdziałaniu ubóstwu menstruacyjnemu wśród uchodźczyń. Przykładami takich dobrych praktyk są: asysta osób, które z powodu niesformalizowanego statusu pobytu nie mogą się jeszcze starać o ubezpieczenie zdrowotne, znajdowanie dobrych ginekologów i ginekolożek, którzy znają języki obce, czy pakiet środków higienicznych przy rejestracji dla każdej kobiety przybywającej do ośrodka dla cudzoziemców.

Do punktu pomocy rzeczowej przychodzi bardzo wiele kobiet, niestety nie mogą wziąć tylu środków higieny menstruacyjnej, ile by chciały, ponieważ mamy ich niewystarczającą ilość i musimy wprowadzać ograniczenia (pracownica jednej z organizacji).

Jeśli chodzi o kwestionariusze wypełniane przez uchodźczynie i migrantki, zadałyśmy w nich pytania dotyczące danych demograficznych, ich sytuacji ekonomicznej etc. Najistotniejsze były dla nas odpowiedzi dotyczące dostępu do środków higienicznych oraz opieki i zdrowia ginekologicznego.

Na pytanie: „Czy Pani i inne kobiety w jej rodzinie zawsze mają dostęp do odpowiednich środków higieny w czasie menstruacji?” pozytywnie odpowiedziało 226 kobiet (76,1%), a negatywnie jedynie 49 kobiet (16,5%).

Prawie połowa badanych (46,5%) korzystała z jakichś form wsparcia organizacji pomocowych lub pomocy społecznej, a 94 kobiety (68,1%) z tej grupy otrzymały w ramach pomocy środki higieny menstruacyjnej. Większość badanych (63,6%) – nawet te, które z tego nie korzystały – uważa, że taka pomoc jest potrzebna. 

Zapytałyśmy również o to, czy respondentki korzystają z opieki ginekologicznej. 91 z nich (30,6%) odpowiedziało, że nie korzysta. Te, które odpowiedziały twierdząco, najczęściej zaznaczały, że chodzą do ginekologa raz na rok (62.4%). Powodów, dla których kobiety nie korzystają z opieki ginekologicznej było podanych sporo, od barier językowych do długiego oczekiwania w kolejkach, po brak czasu i możliwości finansowych, żeby wybrać się do lekarza.

Nie chodzę do lekarzy, nie badam się w Polsce. W Ukrainie zapisujesz się na wizytę z dnia na dzień, dlatego w pilnych sprawach zdrowotnych wracam do Ukrainy, a badania profilaktyczne na razie odkładam. Cytologię robiłam ostatnio w 2021 r., przed wojną (Svitlana).

Podsumowując, badania pokazały nam, że nawet wśród kobiet, które już jakiś czas temu przyjechały do Polski i wydawałoby się, że ich sytuacja jest bardziej stabilna, pojawia się problem odpowiedniej opieki ginekologicznej i troski o własne zdrowie. Tak samo jest w przypadku dostępu do środków higieny menstruacyjnej. Kobiety wciąż zgłaszają się do ośrodków pomocowych po podpaski czy tampony. Wszystkie respondentki, nawet te, które zaznaczyły, że wystarcza im pieniędzy na podpaski, zgodziły się co do tego, że takie podstawowe środki powinny być dostępne w miejscach pomocy osobom uchodźczym. 

Kiedy szybko pakowałam dokumenty i najważniejsze rzeczy, uciekając z domu w Ukrainie, przez myśl mi nie przemknęło, żeby wziąć podpaski. Bardzo tego później żałowałam (Viktoriia).

Na podstawie wyników badań oraz rozmów z ekspertkami, które zapoznały się z naszym raportem, opracowałyśmy również listę istotnych, z naszego punktu widzenia, rekomendacji. Prezentujemy je poniżej.

Rekomendacje dla Ministerstwa Zdrowia

• Popularyzowanie usług medycznych, w tym badań profilaktycznych dostępnych w ramach NFZ, w innych niż polski językach, priorytetowo w językach ukraińskim i angielskim. 
• Zapewnienie gwarancji uzyskania porady w ramach NFZ w innym niż polski języku, wsparcia językowego już na poziomie rejestracji, podczas wizyty, tłumaczenie recepty i zaleceń po wizycie. 
• Możliwość skorzystania ze wsparcia asystenckiego osoby tłumaczącej w trakcie leczenia.
• Dostęp do produktów menstruacyjnych w miejscach leczenia, w szczególności na Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych, szpitalach psychiatrycznych i oddziałach leczenia uzależnień.

Rekomendacje dla Urzędu do Spraw Cudzoziemców

• Informacja o przysługujących osobom o nieuregulowanych statusie usługach medycznych zgodnie z umową nr 570/UDSC/15 z dnia 30 czerwca 2015 r. z PETRA MEDICA Sp. z o. o w ich językach (np. języku francuskim czy języku arabskim).
• Dostęp do opieki zdrowotnej, w tym opieki ginekologicznej, dla osób w procedurze w ich językach.
• Dostęp do asystentury osób, które z powodu niesformalizowanego statusu pobytu nie mają możliwości starać się o ubezpieczenie zdrowotne. 
• Możliwość tłumaczenia dokumentów medycznych oraz wizyt lekarskich na języki migrantek i migrantów.

---