Psychologiczna apteczka: jak zadbać o zdrowie psychiczne na uchodźctwie

W tym artykule dowiesz się, jakie są najważniejsze kroki ku uzyskaniu i utrzymaniu stabilności psychicznej. Na końcu tekstu znajdziesz sprawdzoną i aktualną listę miejsc, gdzie można otrzymać bezpłatną pomoc psychologiczną. O swoich doświadczeniach i poradach dla ukraińskich uchodźców opowiedziała nam także psycholog Helena Nagirna – praktykująca w Lublinie psycholożka ze Lwowa.

Zdrowie psychiczne Ukraińców w badaniach naukowych

Ucieczka przed wojną jest traumatycznym przeżyciem dla uchodźców, ich bliskich oraz świadków wydarzeń. Wobec nagłej konieczności odnalezienia się czy organizacji życia rodzinnego i zawodowego w nowej rzeczywistości dbanie o zdrowie psychiczne często jednak pozostaje na dalszym planie.

Jednocześnie skala problemu jest ogromna. Psycholodzy z Uniwersytetu SWPS wraz z badaczami ze Lwowa ustalili, że od rozpoczęcia pełnoskalowej inwazji na Ukrainę na początku 2022 roku 46,5% Ukraińców doświadczyło objawów depresji, 46,3% lęku i aż 73,2% stresu pourazowego. Ekspozycja na medialne obrazy wojny wywoływała stres u 83,4% badanych z Ukrainy. Ponad 90% odczuwa gniew w związku z wojną, a 36% skarży się na problemy ze snem i skupieniem [1; 4].

Na podobne wnioski wskazują badacze z Uniwersytetu w Kijowie:

Biuro UNICEF ds. Reagowania na Potrzeby Uchodźców w Polsce informuje natomiast, że ponad 60% ukraińskich matek, które uciekły przed wojną do Polski, „doświadcza wysokiego lub ekstremalnie wysokiego poziomu niepokoju” [3]. Zdrowie psychiczne Ukraińców i Ukrainek jest więc poważnie zagrożone.

Mimo to przebywający w Polsce obywatele Ukrainy nieczęsto zgłaszają się po pomoc psychologiczną. Wynika to z kilku czynników. Nie tylko z braku świadomości, jak mocno traumy mogą odbijać się na innych niż psychologiczne aspektach codziennego życia. Często barierą okazuje się brak zasobów czasowych, możliwości organizacji czy wiedzy o bezpłatnych inicjatywach pomocowych. Jak wskazuje ekspertka, największym problemem na drodze do samopomocy pozostaje jednak emocjonalne zamknięcie na rozmowę.

„Najważniejsze, żeby zacząć rozmawiać”

Wiele zagrożeń dla naszej kondycji psychicznej niesie niewiedza i brak pewności co do poruszania się w nowej rzeczywistości. Zwraca na to uwagę Helena Nagirna. Psycholożka dzięki współpracy z Fundacją Stock prowadzi m.in. bezpłatne porady psychologiczne dla ukraińskich uchodźców na terenie Lublina. Jak wskazuje, osoby pokrzywdzone w wyniku działań wojennych w Ukrainie po przybyciu do Polski zgłaszają się z szeregiem praktycznych codziennych problemów. Nie mają pewności, które działania są dla nich odpowiednie.

Zestaw tych problemów zmienia się co ok. trzy miesiące. W okresie edukacyjnym matki zastanawiają się, co zrobić z dziećmi, gdzie zapisać je na zajęcia. Później kobiety przychodzą z pytaniem, w jaki sposób rozpocząć pracę, na co się godzić, lub co robić z dziećmi w okresie wakacyjnym – mówi ekspertka. Problemem często jest alkohol, rozwód, niemożność poradzenia sobie z nastolatkami.

Zobacz także: Poradnik Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie w Ukrainie? Fundacji Kosmos dla dziewczynek

W jaki sposób psycholog może pomóc rozwiązać codzienne problemy? Jak wskazuje Helena Nagirna:

Bardzo ważne, żeby móc porozmawiać z osobą niezaangażowaną, która nie jest zainteresowana wynikiem końcowym danej sytuacji. Często przebywający z Polce Ukraińcy mogą poradzić się tylko swoich bliskich, z których każdy jest zaangażowany emocjonalnie, osobiście. Przykładowo kobieta, która zastanawia się, czy wrócić do Ukrainy, czy zostać w Polsce, radzi się swojego męża, koleżanek. Jedni powiedzą, że wracać, inni, że zostać, a decyzja powinna należeć do niej i wynikać z własnego namysłu. Często jedyną taką niezaangażowaną osobą, z którą można porozmawiać, jest psycholog. Tylko taka bezstronna rozmowa pozwala na zmianę nastawiania, mentalności, na uzyskanie rzetelnej porady. Uchodźcom potrzebne jest wsparcie psychologiczne z zewnątrz.

Ekspertka dodaje, że duży problem stanowi bariera mentalna. W wielu regionach Ukrainy, szczególnie wschodnich, nie ma przyzwyczajenia do pracy z psychologiem. Mimo drastycznej zmiany warunków życiowych i pogarszających się problemów emocjonalnych oraz psychicznych część osób nie zgłasza się po pomoc. Kiedy już się na to zdecydują, często napotykają na bariery organizacyjne, finansowe czy brak wiedzy.

Zapytana o poradę dla uchodźców, psycholożka zaznacza: „Najważniejsze, żeby zacząć rozmawiać. Zgłaszaj się do mnie z prośbą o pomoc bliscy osób, które nie zwierzają się, nie otwierają, nie chcą rozmawiać. A to jest pierwszy, konieczny najistotniejszy krok do psychologicznej samopomocy”.

Ważne jest, aby dawać sobie pozwolenie na wyrażanie własnych emocji – smutku, lęku czy złości. Warto szukać bezpiecznych miejsc i osób, którym można zaufać i podzielić się przeżyciami. Takie przestrzenie oferuje wiele organizacji. Warto skorzystać z tej pomocy, rozmawiać z profesjonalistami, którzy pomogą zrozumieć i radzić sobie z trudnościami. Część z tych punktów znajdziesz w bazie Mapuj Pomoc (na Mapie w zakładce Wsparcie psychologiczne).

Drugi krok ku samopomocy: poszukiwanie stabilności

Jak wynika z badań przeprowadzonych w 2023 roku na Uniwersytecie w Kijowie, jednym z najważniejszych czynników stresogennych w nowej rzeczywistości Ukraińców są kwestie finansowe. Wojna nierzadko wiąże się bowiem z utratą pracy i źródła dochodu. To napięcie wywołane przez czynniki finansowe ma silny związek z kondycją psychiczną.

Uczestnicy [badań Uniwersytetu w Kijowie – red.], którzy zgłosili problemy finansowe, nie byli w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, wykazywali znacznie wyższy poziom lęku w porównaniu z tymi, którzy byli stabilni finansowo. Podobnie było w przypadku bezrobotnych czy emerytów. W przypadku osób bez pracy częściej występowała także depresja (Anton Kurapov [2]).

Ucieczka przed wojną często wiąże się z utratą bliskich, domu i stabilności. Osoby dotknięte utratą potrzebują wsparcia w procesie żałoby i adaptacji do nowej sytuacji. Takimi wyzwaniami zajmuje się psychologia emigracji. Emigracja to proces przystosowania się do nowego kraju, kultury i języka. Wymusza zmierzenie się z kwestiami związanymi z integracją społeczną, znalezieniem pracy, dostępem do służby zdrowia i edukacji.

Przeczytaj o kampanii UNICEF Dach jest w Twoich rękach skierowanej do ukraińskich matek i informującej o dostępnym wsparciu psychologicznym oraz strategiach radzenia sobie ze stresem. 

Wsparcie psychologiczne może pomóc w radzeniu sobie z adaptacją i pokonywaniem barier kulturowych. Mimo to proces odbudowy stabilizacji jest trudny, a jego osiągnięcie wymaga osobistego zaangażowania. Jego główne obszary to:

• stabilność mieszkaniowa – warto kontaktować się z organizacjami, które mogą pomóc w znalezieniu długoterminowego rozwiązania;
• opieka medyczna, edukacja czy zatrudnienie;
• język i komunikacja – język jest kluczem do komunikacji i integracji z nowym społeczeństwem, a tym samym narzędziem, które pomaga odnaleźć się w nowej rzeczywistości i odbudować poczucie sensu, stabilności. Warto wykorzystywać dostępne zasoby, takie jak kursy językowe, a także starać się jak najwięcej korzystać z już zapamiętanych zwrotów;
• integracja i wsparcie – warto korzystać z oferty spotkań, kursów czy grup wsparcia. O różnych inicjatywach codziennie informujemy o nich na Instagramie Mapuj Pomoc.  

Zobacz: Informator dla obywateli Ukrainy z 1 czerwca 2023 roku. Znajdują się tu najważniejsze informacje dotyczące przedłużania pobytu, edukacji, spraw obywatelskich, zameldowania, pracy, opieki zdrowotnej, integracji i wsparciu socjalnym

Ważne kontakty: Ogólnopolska Informacja dla Obywateli Ukrainy; Ogólnopolska infolinia Centrum Koordynacji Pomocy Prawnej dla Obywateli Ukrainy, tel. 800 088 544; Infolinia Ukraińskiego Domu Wsparcia +48 727 805 764 – uzyskasz tu niezbędne informacje o funkcjonowaniu w polskiej rzeczywistości społecznej

Wsparcie w walce ze stresem, jaki towarzyszy tym działaniom, może zapewnić praca z psychologiem. Specjalista oceni, czy potrzebna jest tylko doraźna pomoc i rozmowa, czy dłuższa terapia traumy, leczenie depresji, lęku, zespołu stresu pourazowego, terapia interkulturowa czy rodzinna.

Gdzie szukać bezpłatnej pomocy

Problemem okazuje się jednak często bezpłatny dostęp do psychologa czy psychiatry. Jak zaznacza Helena Nagirna, zgłasza się do niej mnóstwo osób spoza Lublina, którym nie jest w stanie pomóc w ramach bezpłatnych konsultacji. Brak opłat często bywa jednocześnie kluczowym czynnikiem decydującym o rozpoczęciu terapii. Na podobny problem zwraca uwagę raport Biura UNICEF ds. Reagowania na Potrzeby Uchodźców w Polsce [3].

Część projektów, jakie zakładały darmowe wsparcie, zakończyła już działanie, choć informacje o nich nadal można znaleźć w sieci. Inne z kolei nie informują o swoich działaniach szeroko bądź nie mają już dostępnych zasobów pozwalających na pomoc kolejnym potrzebującym. To tworzy chaos informacyjny, w jakiego środek trafiają uchodźcy.

Nie oznacza to jednak, że punktów pomocowych nie ma. Nie sposób wymienić wszystkich, niemniej poniżej wskazujemy na kilka obecnie działających projektów, w których można uzyskać bezpłatną pomoc psychologiczną.

W bazie Mapuj Pomoc skatalogowanych jest niemal 1600 punktów pomocowych oraz ponad 500 punktów świadczących pomoc w kryzysie psychicznym. Wejdź w katalog Wsparcie psychologiczne na mapie pomocy i wyszukaj punkt w Twojej okolicy.

• Słowopomoc Fundacji Polskie Forum Migracyjne – bezpłatna, poufna i anonimowa linia wsparcia dla migrantek i migrantów pod numerem +48 22 255 22 02 (język ukraiński – cały tydzień; rosyjski – pon-czw, sb-nd; dostępny także w innych językach);
• psycholog Helena Nagirna współpracuja z Fundacją Stok oraz Children and War prowadzi bezpłatne konsultacje w regionie lubelskim. Zapisów można dokonywać pod adresem [email protected];
• Fundacja Zustricz udziela bezpłatnej pomocy psychologicznej Ukraińcom w formie Infolinii Pomocy Psychologicznej +48786674005. Konsultacje są dostępne od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00-18:00. Fundacja oferuje również terapię grupową i indywidualną dla dzieci i dorosłych przy ul. Królewskiej 2 w Krakowie;
• Polski Czerwony Krzyż oferuje wsparcie każdej osobie, która odczuwa niepokój w wynikające z doświadczeń związanych z konfliktem w Ukrainie od poniedziałku do piątku od 9:00 do 17:00 dla osób dzwoniących z terytorium Polski pod numerem +48 800 088 136, z zagranicy +48 221 520 620;
• Fundacja Nasz Wybór Dom Ukraiński oferuje indywidualne porady psychologiczne w czwartki 15:00 – 18:00. Obowiązują zapisy tel.: +48 727 805 764 lub e-mail: [email protected];
• Fundacja Ocalenie oferujemy stacjonarną pomoc psychologiczną dla cudzoziemek i cudzoziemców na ul. Kruczej 6/14a w Warszawie – po polsku, angielsku, ukraińsku i rosyjsku. Obowiązują zapisy: [email protected] lub telefonicznie. Konsultacje odbywają się siedzibie Fundacji w Warszawie (ul. Krucza 6/14a).
• Platforma GiveAndGetHelp.com – anonimowy portal dla ludzi szukających pomocy i wzajemnego zrozumienia. Przy portalu pracuje kilkunastu psychologów, którzy odpowiadają na indywidualne wiadomości i pytania;
• Fundacja Rozwoju Społeczno-Oświatowego – oferuje rozmowę z psychologiem w języku ukraińskim stacjonarnie i zdalnie, choć wyłącznie dla osób mieszkających w woj. lubelskim;

• Cerebris – Centrum Neurologopedii i Neuroterapii Poznawczej – udziela porad wyłącznie stacjonarnie w miejscowości Gończyce;  
• Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka codziennie prowadzi dyżury w języku ukraińskim i rosyjskim Grafik tutaj;
• Fundacja Odbudowy Odporności – bezpłatne konsultacje z psychologiem pod numerem 451 666 100;
• Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM organizuje szereg darmowych zajęć i grup wsparcia. Informacje pod numerem 733-200-501;
• Fundacja „Nagle Sami” – prowadzi anonimową infolinię po rosyjsku (bez ukraińskiego) w czwartki w godzinach 17–20 pod numerem 800 108 108;
• Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Krakowie zapewnia bezpłatna pomoc psychologiczna dla obywateli Ukrainy przebywających w Krakowie w siedzibie Ośrodka przy ul. Radziwiłłowskiej 8b w godzinach między 8:00 a 20:00;
• Fundacja Rozwoju Ukrainy – codziennie w godzinach 16.00-18.00 czasu polskiego (17.00-19.00 czasu ukraińskiego) za pośrednictwem WhatsAppa;
• Centrum Integracyjne dla Cudzoziemców we Wrocławiu oferuje grupowe i indywidualne konsultacje psychologiczne dla mieszkańców miasta.

Bibliografia:

[1] A. Chudzicka-Czupała et al., Depression, anxiety and post-traumatic stress during the 2022 Russo-Ukrainian war, a comparison between populations in Poland, Ukraine, and Taiwan, „Scientific Reports” 13/2023; A. Chudzicka-Czupała et al., Associations between coping strategies and psychological distress among people living in Ukraine, Poland, and Taiwan during the initial stage of the 2022 War in Ukraine, „European Journal of Psychotraumatology” 14/1 (2023). 

[2] Medexpress.pl, Stan psychiczny Ukraińców jest zły, 14 czerwca 2023 [dostęp: 14.06.2023].

[3] Biuro UNICEF ds. Reagowania na Potrzeby Uchodźców w Polsce dla NGO.PL: Większość matek, które uciekły z Ukrainy do Polski doświadcza wysokiego lub ekstremalnie wysokiego poziomu niepokoju – badanie UNICEF, 18 maja 2023 [dostęp: 14.06.2023].

[4] NaukawPolsce.pl: Naukowcy zbadali psychologiczne reakcje mieszkańców różnych krajów na wybuch wojny na Ukrainie, 18 maja 2023 [dostęp: 14.06.2023].