Jak rozpoznać ofiary handlu ludźmi? – poradnik dla pracowników organizacji humanitarnych

Choć nierzadko skrywany w cieniu i traktowany jako temat tabu, handel ludźmi jest rzeczywistością, która dotyka miliony ludzi na całym świecie. Szansa na jego pojawienie się zwiększa się, kiedy mamy do czynienia z sytuacjami wywołującymi chaos – na przykład wojną. Dla zwalczenia tego haniebnego procederu kluczowe jest zrozumienie i rozpoznawanie jego ofiar. Tylko wtedy możemy podjąć odpowiednie kroki w celu ochrony tych osób i doprowadzenia sprawców przed wymiar sprawiedliwości, tym samym nadając trudnym sprawom odpowiedni rozgłos. Ten poradnik ma na celu nauczyć, jak rozpoznawać ofiary handlu ludźmi oraz jak reagować, aby im pomóc.

Czym jest handel ludźmi?

„Handel ludźmi” oznacza werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób z zastosowaniem groźby, lub użyciem siły, bądź też z wykorzystaniem innych form przymusu, uprowadzenia, oszustwa, podstępu, nadużycia władzy lub sytuacji bezbronności, lub wręczenia, lub przyjęcia płatności, lub korzyści w celu uzyskania zgody osoby sprawującej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania. Wyzysk obejmuje co najmniej wykorzystywanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystywania seksualnego, pracę lub usługi przymusowe, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie lub usunięcie narządów”.

Art. 3 (a) Protokołu z Palermo, znany również jako Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu i karaniu handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi 

W Polsce A21 zajmuje się głównie walką z pracą przymusową oraz niewolnictwem seksualnym, a także przymusowym żebractwem. Inne rodzaje handlu ludźmi, z którymi spotyka się A21 na całym świecie, obejmują zmuszanie do udziału w działalności przestępczej, dawstwo narządów, rekrutację dzieci do walk jako żołnierze, niewolę za długi i niewolę domową.

Dane statystyczne

Jak wynika z raportu Global Slavery Index Report za rok 2023, w Polsce, po eskalacji wojny rosyjskiej w Ukrainie, ofiar handlu ludźmi może być nawet 200 000. Oficjalne statystyki pokazują, że rocznie jest to około 100–400 ofiar. Oto niektóre powody takiej rozbieżności w statystykach:

• Ukrywanie i niezgłaszanie przypadków: Handel ludźmi często odbywa się w cieniu, a ofiary mogą bać się ujawnić z obawy przed zemstą, wstydem lub brakiem zaufania do organów ścigania i systemu prawnego. Ta tajemnica utrudnia dokładne liczenie i zgłaszanie przypadków.
• Brak świadomości: Wiele osób, w tym potencjalne ofiary, może nie być świadomych tego, że są ofiarami handlu ludźmi lub nie rozpoznawać oznak handlu ludźmi. Brak świadomości może skutkować niezgłoszeniem przypadków.
• Stygmatyzacja i strach: Ofiary handlu ludźmi często spotykają się z napiętnowaniem i dyskryminacją. Mogą obawiać się aresztowania lub deportacji, zwłaszcza jeśli są imigrantami nieposiadającymi dokumentów lub zostały zmuszone do nielegalnej działalności. Strach ten może zniechęcić ich do szukania pomocy lub zgłaszania handlarzy.
• Brak zaufania do władz: W niektórych przypadkach ofiary mogą nie ufać organom ścigania lub organom rządowym ze względu na negatywne doświadczenia z przeszłości lub korupcję. Brak zaufania może uniemożliwić ofiarom zgłaszanie się lub współpracę w czasie dochodzeń.
• Charakter transgraniczny i transnarodowy: Handel ludźmi ma często charakter transgraniczny, a ofiary i handlarze przekraczają granice międzynarodowe. Może to skomplikować raportowanie i wymianę danych pomiędzy różnymi krajami i jurysdykcjami.
• Ograniczone środki na identyfikację ofiar: Wiele krajów i organizacji ma ograniczone zasoby na identyfikację ofiar handlu ludźmi i udzielanie im pomocy. Może to spowodować, że sprawy pozostaną niewykryte lub niezgłoszone.

Cykl handlu ludźmi

Handel ludźmi to przestępstwo, które czerpie korzyści z wyzysku ludzi. Jedną cechą wspólną wszystkim ofiarom handlu ludźmi jest bezbronność. Osoba staje się podatna na handel ludźmi i wyzysk, gdy jest narażona na indywidualne, społeczno-ekonomiczne i rodzinne czynniki ryzyka. Zrozumienie skrzyżowania między bezbronnością a handlem ludźmi pozwala na lepsze zrozumienie ofiar i wspiera wysiłki zapobiegawcze i ochronne.

Kto najczęściej staje się ofiarą: czynniki ryzyka

Kiedy ocalała osoba wychodzi z sytuacji, w której była ofiarą handlu ludźmi, trauma w połączeniu z pierwotnymi nierozwiązanymi czynnikami ryzyka zwiększa prawdopodobieństwo, że zostanie ponownie wykorzystana, a cykl handlu ludźmi będzie kontynuowany. Z raportów wynika, że okoliczności, z jakimi spotyka się dana osoba po początkowym doświadczeniu handlu ludźmi, mogą mieć bezpośredni wpływ na podatność na ponowną wiktymizację. Czynniki ułatwiające ponowny handel ludźmi są zazwyczaj związane z sytuacją ekonomiczną, społeczną i osobistą, w jakiej znajduje się ofiara. Na przykład pierwotne czynniki ryzyka, takie jak ubóstwo, bezdomność, brak wsparcia społecznego i bezrobocie, mogą zwiększać prawdopodobieństwo ponownej wiktymizacji.

Gdzie zgłosić informację o potencjalnym incydencie związanym z handlem ludźmi?

Zgłaszanie potencjalnej sytuacji związanej z handlem ludźmi ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa i dobrostanu ofiar oraz dla ścigania handlarzy. Jeśli podejrzewasz handel ludźmi lub spotkasz się z sytuacją budzącą wątpliwości, poniżej znajdziesz przewodnik krok po kroku, jak dokonać zgłoszenia:

• Zadbaj o swoje bezpieczeństwo: Przede wszystkim traktuj priorytetowo własne bezpieczeństwo. Nie interweniuj bezpośrednio w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji. Jeżeli uważasz, że istnieje bezpośrednie zagrożenie czyjegoś życia lub bezpieczeństwa, zadzwoń pod numer alarmowy (112 w Europie) i przekaż jak najwięcej informacji.
• Zbierz informacje: Jeśli jest to bezpieczne, zbierz informacje o sytuacji, nie narażając się na ryzyko. Może to obejmować zanotowanie numerów rejestracyjnych, opisów zaangażowanych osób, lokalizacji i wszelkich innych istotnych szczegółów.
• Skorzystaj z krajowych numerów interwencyjnych: Gdy tylko będzie możliwość, zgłoś sprawę na policyjną infolinię ds. handlu ludźmi. Aby proces był jeszcze szybszy, zapisz w swoim telefonie numer infolinii: +48 47 72 565 02. Dołącz takie informacje jak:
  • wygląd potencjalnej ofiary (również ubiór, kolory, znaki specjalne)
  • wygląd potencjalnego handlarza
  • dokładna data i godzina
  • dokładne położenie
  • samochód: tablica rejestracyjna, kolor, marka, model
  • zachowanie: co się właściwie stało?
  • styl komunikacji
  • imię i nazwisko
  • co cię zmartwiło?

• Dokumenty dowodowe: Jeśli posiadasz jakiekolwiek dowody związane z sytuacją, takie jak zdjęcia, dokumenty lub wiadomości, pamiętaj o przechowywaniu ich kopii w bezpiecznym miejscu. Mogą okazać się cenne dla organów ścigania i prokuratorów.
• Bądź na bieżąco: Zdobądź wiedzę na temat oznak handlu ludźmi i zasobów dostępnych w Twojej społeczności. Świadomość i zrozumienie są niezbędne w rozpoznawaniu i zwalczaniu handlu ludźmi.
• Wspieraj ofiary: Jeśli zetkniesz się z potencjalnymi ofiarami handlu ludźmi, traktuj je ze współczuciem i szacunkiem. Nie wywieraj na nich presji, aby dzieliły się swoimi historiami, ale przekazuj informacje o dostępnych zasobach i usługach wsparcia.
• Skontaktuj się z organizacjami pozarządowymi i usługodawcami: Organizacje pozarządowe (NGO) i usługodawcy często współpracują z ofiarami handlu ludźmi i mogą zapewnić wsparcie. W niektórych przypadkach mogą również pomóc w zgłoszeniu. Znajdź renomowane organizacje w Twojej okolicy, które specjalizują się w przeciwdziałaniu handlowi ludźmi. Kilka organizacji z Polski:
  • A21
  • Czas Wolności
  • La Strada

Mechanizm działania przeciwko handlowi ludźmi

A21 istnieje, aby przerwać cykl podatności na zagrożenia, wyzysku i ponownej wiktymizacji. Działa w wielu krajach, zapewniając kompleksowe wsparcie ofiarom handlu ludźmi i podnosząc świadomość na temat tego wszechobecnego problemu. Organizacja wypracowała sprawdzone rozwiązanie tych problemów poprzez potrójną strategię operacyjną: Reach (Rozpoznanie), Rescue (Ratunek) i Restore (Reintegracja).

• Reach (Rozpoznanie) minimalizuje podatność, aby zapobiec wykorzystaniu, zanim ono nastąpi. W 2022 r. A21 udało się dotrzeć do 997 000 osób, w tym do 1,1 miliarda ludzi za pośrednictwem kampanii Can You See Me? i 247 000 nieletnich objętych programami profilaktycznymi. Reach A21 wyposaża ludzi informacje pomocne w zrozumieniu handlu ludźmi poprzez profilaktykę, poprzez podnoszenie świadomości i edukację. Ujawniając czynniki, które czynią ludzi bezbronnymi, można zatrzymać ten cykl, zanim posunie się on dalej, a w niektórych przypadkach nawet, zanim się zacznie. Mogą tym zajmować się wszyscy, nie tylko wyspecjalizowane organizacje.

• Rescue (Ratunek) identyfikuje, pomaga i chroni ofiary wyzysku. W 2022 r. 180 osób, które przeżyły, A21 reprezentowało w postępowaniach sądowych lub zapewniło pomoc; nawiązano 6135 kontaktów z krajowymi numerami interwencyjnymi ds. handlu ludźmi prowadzonymi przez A21; 27 oskarżonych zostało skazanych na setki lat więzienia; zidentyfikowano 224 ofiary i przeszkolono 5155 osób. W ramach strategii ratunkowej A21 współpracuje z rządami i władzami lokalnymi, aby zapewnić wolność ofiar i skazanie handlarzy. A21 działa za pośrednictwem numerów interwencyjnych, ośrodków wsparcia dla dzieci (CAC), szkoleń zawodowych, operacji identyfikacji ofiar i wsparcia prawnego.

• Restore (Reintegracja) pomaga ocalałym przezwyciężyć traumę, odzyskać niezależność i utrzymać wolność. Według stanu na koniec 2022 r. pod opieką A21 przyjęto 1624 osoby, które przeżyły handel ludźmi. W 2022 r. we wszystkich biurach udzielono pomocy 435 ocalałym; 45 ocalałych zostało relokowanych w kraju; 41 ocalałych zostało repatriowanych z powrotem do swoich krajów. Miesięcznie A21 udzielało pomocy średnio 214 ocalałym. Dzięki Restore A21 zapewnia ocalałym holistyczną opiekę, bezpieczne zakwaterowanie i usługi w zakresie relokacji. Przykłady obejmują Centra Wolności, dom pogotowia ratunkowego A21, niezależne mieszkania długoterminowe i inne. Zespoły Restore całym sercem angażują się w przywrócenie i niezależność każdego ocalałego, który trafia pod opiekę A21.

---